İSTANBUL (İGFA) – Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dekan Yardımcısı, İş Sıhhati ve Güvenliği Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Nuri Bingöl, Sıhhat Bilimleri Fakültesi İş Sıhhati ve Güvenliği Kısım Lideri Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Uçan ile Sağlık Bilimleri Fakültesi İş Sıhhati ve Güvenliği Kısmı Öğretim Vazifelisi Abdurrahman İnce, Sakarya’nın Hendek ilçesinde bir makarna fabrikasında meydana gelen, 1 kişinin hayatını kaybettiği, 6’sı ağır 30 kişinin yaralandığı patlamayı kıymetlendirdi.
PATLAMA NASIL OLDU?
Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dekan Yardımcısı, İş Sıhhati ve Güvenliği Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Nuri Bingöl, evvel bir patlamanın olduğunu ve akabinde yangın çıktığını lisana getirerek, “Burada patlamanın sebebini öğrenmek değerli. Fabrikanın bir makarna fabrikası olması ve unlu besinlerle çalışılması, bu durumu açıklamaya yardımcı olabilir. Un, ince granül halinde havada asılı kalabilen bir husus olduğu için, bu durumu patlayıcı atmosfer ya da patlayıcı ortam patlaması olarak kıymetlendirebiliriz. Buna ‘Atex patlaması’ diyoruz. Toz patlamalarının özellikleri, çoklukla evvel küçük bir patlamayla başlar ve akabinde ikinci, üçüncü patlamalarla büyük yıkıcı bir tesir yaratırlar.” dedi.
UN, HEM PATLAYICI BİR ORTAM YARATIYOR HEM DE YANICI BİR MADDE
Patlama sonrasında yangın çıktığını, zira unun hem patlayıcı bir ortam oluşturduğunu hem de yanıcı olduğunu kaydeden Dr. Öğr. Üyesi Nuri Bingöl, “Yangının, patlamanın tesiriyle çıktığı ve müdahale edildiği görülüyor. Bu tıp patlamalar az görülür, yaklaşık 1 yıl evvel Kocaeli Derince’deki bir siloda da emsal bir patlama olmuştu. Ukrayna’dan gelen bir gemide boşaltma sırasında bir mevt yaşanmıştı. Az de olsa, bu tıp patlamalarla karşılaşabiliyoruz.” diye konuştu.
TOZLARIN NİZAMLI TEMİZLENMEMESİ PATLAYICI BİR ORTAM OLUŞTURABİLİR
Bu olayın yaz aylarıyla bir ilgisi olmadığına işaret eden Dr. Öğr. Üyesi Nuri Bingöl, “Yaz aylarında görülen yangınlar daha çok orman yangınlarıdır. Fakat fabrika yangınları bu tip sebeplerle ortaya çıkmaz. İş sıhhati ve güvenliği kanunumuz var. Bu kanunla birlikte işyerlerinde, bilhassa patronun sorumluluğunda, birtakım tedbirler alınması gerekiyor. Şayet bir patlama olmuşsa, kesinlikle ihmaller kelam konusu olmuştur. Patlayıcı ortamlarla ilgili Avrupa Birliği’nden adapte edilmiş yönetmeliklerimiz mevcut. Bu yönetmelikler kapsamında, patlayıcı ortam oluşma ihtimalleri göz önünde bulundurularak gerekli tedbirler alınmalıdır. Bilhassa yem fabrikası, ilaç fabrikası üzere yanıcı organik tozların bulunduğu yerlerde, tozların sistemli temizlenmemesi durumunda havada askıda kalmaları, patlayıcı bir ortam oluşturabilir. Bu nedenle bu riskin farkında olup, patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin, belirlenen standartlar çerçevesinde kontrol altına alınması gerekiyor.” halinde konuştu.
DÜZENLİ PAKLIK YAPILMASI GEREKİYOR
Eğer patlayıcı bir ortam ihtimali varsa, bununla ilgili tedbirler alınması gerektiğine vurgu yapan Dr. Öğr. Üyesi Nuri Bingöl, şöyle devam etti:
“Bunların başında sistemli paklık gelir. Toz patlamalarının önlenmesi için bu çok kıymetlidir. Zira tozlar vakitle birikir, taban üzerinde, makinelerin ortasında yahut floresan lambalarının üstlerinde katman oluşturur. En ufak bir titreşimde, örneğin masaya vurduğunuzda bile bu tozlar havaya kalkabilir. Sistemli paklık yaparak, bu tozların havaya kalkmasını ve patlayıcı ortam oluşmasını engelleyebilirsiniz. Bu hedefle vantilatörler, emme sistemleri yahut toz toplama üniteleri kullanmak gereklidir. Şayet patlayıcı ortam oluşma riski varsa, tutuşturucu kaynakları da ortadan kaldırmak değerlidir. Statik elektrik yahut elektrikli aygıtlar bu kaynaklar ortasında olabilir. Bu aygıtların exproof (patlamaya dayanıklı), yani patlayıcı ortamlarda inançla kullanılabilecek özellikte olması gerekir. Bunun dışında, muhtemel bir patlama anında tesirleri azaltacak tedbirler de alınmalıdır. Patlama kapakları, pencerelerin dışarı açılması, tavanların zayıf bırakılması üzere düzenlemeler, patlamanın basıncını üste hakikat yönlendirir. Zati patlamanın basıncının üst yanlışsız gittiği, yapının bu türlü tasarlandığını gösteriyor.”
Bu cins tedbirlerin zati evvelce alınması gerektiğine işaret eden Dr. Öğr. Üyesi Nuri Bingöl, “Büyük bir fabrika olduğu için muhtemelen bu tedbirler de bu fabrikada uygulanmıştır. Lakin ne kadar tedbir alınırsa alınsın, bazen eksiklikler olabiliyor. Örneğin, bir toz toplama ünitesinin çalışmaması ya da exproof bir makinenin güvenliğini yitirmesi üzere sorunlarla karşılaşabiliyoruz. Bu cins meseleler teknik incelemeler sonucunda ortaya çıkar. Bu tedbirler periyodik olarak denetim edilirse, makinelerin tertipli bakımı yapılırsa, patlama riski minimuma, hatta milyonda teğe kadar düşürülür.” dedi.
Sağlık Bilimleri Fakültesi İş Sıhhati ve Güvenliği Kısım Lideri Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Uçan ise yaptığı değerlendirmede makarna imalinde kullanılan unun, bir nedenle patladığına işaret ederek, “Un patlamaları, küçük bir kıvılcım üzere kolay bir tetikleyici ile büyük çaplı bir patlamaya neden olabiliyor ve çok güçlü bir güç açığa çıkabiliyor.” diye konuştu.
GEÇMİŞTE UN FABRİKALARINDA ÇOK SAYIDA PATLAMA YAŞANDI
Tüm yanıcı tozların patlama riski taşıdığını kaydeden Abdurrahman İnce ise, 4 tip Atex patlaması olduğunu söz ederek, “Biz bunlara ‘patlayıcı atmosfer patlaması’ deriz. Yanıcı gazlar, yanıcı su buharları, yanıcı sıvıların sis halleri ve yanıcı katı tozların bulut halleri havayla birleştiğinde yanıcı bir karışım oluşturur. Bu karışım, bir tutuşturucu ısı kaynağıyla temas ettiğinde ani bir yanma gerçekleşir. Bu patlamanın manası, çok süratli bir yanma tepkisinin başlaması ve bitmesidir; mikro saniyeler içinde yanma olur ve bu durum etrafa basınç uygular. Süratli genleşmeden kaynaklı bu basınç, tüm patlamaların ortak düzeneğidir. Münasebetiyle yanıcı katı toz, bulut halinde havayla karıştığında, tutuşturucu bir ısı kaynağının olmaması gerekir. Buna dikkat edilmelidir. Geçmişte un fabrikalarında çok sayıda patlama yaşanmıştır; bu patlamalar önemli ölümlerle ve binaların yıkılmasıyla sonuçlanmıştır. Tıpkı durum şeker fabrikalarında da yaşanmıştır. Başta un ve şeker olmak üzere tüm yanıcı tozlar bu riski taşır ve buna uygun güvenlik tedbirleri alınarak çalışılması gerekir” diye konuştu.