Alexandra Witze
James Webb Uzay Teleskobu (JWST), Dünya’dan sadece 39 ışıkyılı aralıktaki ‘TRAPPIST-1’ yıldızının etrafında dönen Dünya büyüklüğündeki yedi gezegenin bir kısmının atmosferlerini içeren ve heyecanla beklenen bir küme maksat üzerindeki birinci müşahedelerini gerçekleştirdi. Bu gezegenlerin tamamı yıldızlarının sıvı suyun bulunabileceği yaşanabilir bölgesinde ya da yaklarında dönüyor. Güneş Sistemi’nin ötesindeki gezegenleri yaşama elverişli kılan konuları incelemek kelam konusu olduğunda, gökbilimciler onları bilinen en âlâ laboratuvar olarak kabul ediyorlar.
Araştırmacıların şu ana dek gördüğü şeyler sadece bir ön hazırlık niteliğinde ve bu gezegenlerin aslında hangi tıp atmosferler barındırıyor olabileceğini şimdilik açık etmiyor. Bununla birlikte, şayet karbondioksit ya da metan üzere dikkat cazip moleküller içeren ağır atmosferlere sahiplerse, 10 milyar ABD doları kıymetindeki teleskop gelecek aylar ve yıllar içerisinde bunları saptayabilir. Öbür gözlemevlerinin hiçbiri bu atmosferleri saptayabilecek seviyede bir güce sahip değil.
Montreal Üniversitesi’nden bir astronom olan Björn Benneke, 13 Aralık’ta ABD’nin Maryland eyaletine bağlı Baltimore kentinde düzenlenen bir sempozyumda, JWST’nin ulaştığı birinci sonuçlar hakkında “Araştırmalara başladık” dedi.
DEĞERİ OLAN GEZEGENLER
2017 yılında haritalanan TRAPPIST-1 gezegen sistemi, gökbilimcilere, yalnız bir yıldızın yörüngesinde dönen Dünya büyüklüğündeki gezegenlerin oluşum ve dönüşümünü manaya konusunda pek çok fırsat sunuyor. Yıldız görece ılıman şartlara sahip ve bahsi geçen yedi gezegen, Merkür’ün Güneş’in yörüngesindeki pozisyonundan daha yakın aralıklarda konuşlanmış durumda.
JWST, geçtiğimiz haziran ayında başladığı bilimsel misyonlarının daha birinci yılında sistemdeki tüm gezegenleri müşahede altına aldı. Bu müşahedelerin büyük kısmı daha evvel yapılmış olsa da hiçbiri JWST’nin operasyon merkezi olan Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü’nde gerçekleşen bu haftaki sempozyuma dek kamuya açıklanmamıştı.
Benneke, sempozyumda, JWST’nin ‘TRAPPIST-1g’ gezegeni üzerinde gerçekleştirdiği birinci araştırmaları paylaştı. Teleskop şu ana dek gezegenin büyük ihtimalle hidrojen açısından güçlü bir atmosfer barındırmadığını saptayabildi; şayet barındırsaydı, fizikî açıdan çok büyük olduğu için bunun saptanması kısmen kolay olabilirdi. Bu bulgu, gezegenin karbondioksit gibisi daha ağır moleküllerden meydana gelen daha ağır bir atmosfer barındırdığı ya da hiçbir halde atmosfere sahip olmadığı manasına gelebilir.
JWST, gezegenlerin atmosferlerini, birinci kademede yıldızın önünden geçerken içlerinden süzülen yıldız ışığını nasıl filtrelediklerini takip yoluyla inceliyor. Bir gezegenin atmosferinin hangi moleküllerden oluştuğu, onun evrimsel geçmişini ve yüzeyinde ömür barındırıp barındırmadığını ortaya koyabilir. Araştırmacıların TRAPPIST-1g’de bir atmosfer olup olmadığını ve şayet varsa hangi elementlerden meydana geldiğini anlaması için daha fazla müşahede yapılması gerek ve şu ana dek toplanan bilgilerin incelenmesi de biraz vakit alacak.
BİR ‘AİLE FOTOĞRAFI’ OLUŞTURMAK
TRAPPIST-1’e ait bilgileri incelemek, JWST’nin detaylı biçimde gözlemlediği ve Jüpiter boyutlarına daha yakın bir gezegen olan WASP-39b de dahil olmak üzere, öteki daha büyük ötegezegenlerden toplananlara kıyasla çok daha güç. TRAPPIST-1’in gezegenleri bunlardan çok daha küçük ve atmosferlerinden yayılan sinyalin dışarı çıkması çok daha güç. Ayrıyeten, TRAPPIST-1’deki manyetik bozulmalar dataların yorumlanmasını karmaşık hale getiren sinyaller de üretebilir.
Montreal Üniversitesi’nden Olivia Lim, konferans dahilindeki bir poster sunumunda, sistemde en iç kısımda bulunan gezegen olan TRAPPIST-1b’yle ilgili iki JWST müşahedesini paylaştı. O da şimdilik gezegenin atmosferini gözler önüne seren bir sinyale ulaşamamış. Bununla birlikte, yapılan ön araştırmalar, tıpkı gezegen 1g üzere, büyük olasılıkla kabarık ve hidrojen açısından güçlü bir atmosfer barındırmadığını gösteriyor.
Lim’in halihazırda üzerinde çalıştığı öbür TRAPPIST-1 gezegenlerine dair birkaç müşahede daha mevcut; bu imajlardan biri geçen hafta elde edilmiş ve Lim şu ana dek JWST’nin ulaştığı sonuçlara bakacak vakti olmamış. “Çok ağır bir araştırma” diyor. Öte yandan, Colón, bu harika gezegen sistemine ait çok daha fazla sonucun gelmeyi sürdürdüğünü lisana getiriyor. “Önümüzdeki yıl içinde bir aile portresi oluşturabileceğiz” diye ekliyor.
Yazının yepyenisi Nature sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)