Michelle Starr
Yeni faaliyete geçen James Webb Uzay Teleskobu’nu (JWST) kullanan gökbilimciler, şu ana kadar gözlemlenen en uzak galaksi üzere görünen şeyi keşfettiklerini duyurdular.
Eğer bu cümle size tanıdık geliyorsa, bu yıl zati iki kez duyduğunuz içindir. Gökbilimciler nisan ayında, Büyük Patlama’dan sadece 330 milyon yıl sonraki bir anda ansızın oluşan bir galaksiyi gözlemlediklerini duyurmuşlardı. Geçtiğimiz ay, yeni JWST bilgilerinde Büyük Patlama’dan 300 milyon yıl sonra oluşan bir galaksi daha keşfedildi.
YENİ REKOR ŞAŞKINLIK VERECEK KADAR ESKİ
Öte yandan, yeni rekor sahibi akıllara sakinlik verecek cinsten. Erken Evren’in karanlığı içerisinde keşfedilen galaksi, Büyük Patlama’dan sırf 235 milyon yıl sonraki bir ana tarihleniyor… O, Evren’in 13.8 milyar yıllık tarihi kelam konusu olduğunda, pratikte kozmik bir göz kırpma üzere.
‘CEERS-93316’ ismi verilen galaksi adayının keşfi, mükemmel bir şeyin de başlangıcının işareti: Webb, erken Evren’i hudutlarına dek gözler önüne sermeye hazırlanıyor ve her şeyin başlangıcındaki karanlık ve gizemli bölgelere eşsiz bir bakış açısı sunuyor.
İskoçya’da bulunan Edinburgh Üniversitesi’nde astrofizikçi olan Callum Donnan öncülüğünde yürütülen bir araştırma, Kraliyet Astronomi Derneği’nin Aylık Bildirimler mecmuasına sunuldu ve hakem değerlendirmesini beklerken ön baskı sunucusu Arxiv’de yayınlandı.
Büyük Patlama’dan sonra geçen birinci bir milyar yıl, kozmologlar ortasında ağır bir ilgi görüyor. Bu vakit zarfında, varoluşa göz kırpmasının akabinde Evren’i dolduran sıcak kuantum çorbası, bir biçimde var olan her şeyi yaratmaya girişti: Unsur, anti-madde ve karanlık husus, yıldızlar, galaksiler ve toz oluşmaya başladı.
GÖZLEMLEMESİ ÇOK GÜÇ BİR BÖLGE
Işığın seyahat etmesi vakit aldığı için, uzayın uzak noktalarından bizlere ulaşan ışıklar, geçmişin derinliklerine gömülen bir olayı simgeliyor; hâl böyleyken, aslında, ışık, Evren’in uzak hudutları açısından bir vakit makinesi. Yeniden de -gerçekten çok eski olan- erken Cihan, daha da zorlayıcı bir sıkıntı: O kadar uzak ki, bize dek ulaşan rastgele bir ışık huzmesi çok derecede sönük.
Buna ek olarak, Evren’in genişlemesi, en enerjik dalgaları dahi spektrumun kızılötesi kısımlarına daha yakın olan cılız ışınlara dönüştürüyor ve daha görünür haldeki objelerin bile araştırılmasını güçleştiriyor.
Bu durum, o vakit diliminin detaylı biçimde yapılandırılmasını çok güç hale getiriyor. Bahsi geçen çok hayati bir periyot olduğu için daha da yüz kızartıcı.
‘YENİDEN İYONLAŞMA DÖNEMİ’
İlk yıldızların meydana gelmesinden evvelki vakit dilimi ‘Kozmik Şafak’ diye anılıyor. Kozmik Şafak, Büyük Patlama’dan yaklaşık 250 milyon yıl sonraki bir andan itibaren, Evren’in tamamını mat bir hidrojen atomu bulutuyla doldurmaya başladı.
Oluşan birinci yıldızlardan ve galaksilerden bize ulaşan morötesi ışık, elektromanyetik spektrumun tamamının yayılabileceği nötr yüklü hidrojen yine iyonize edilene dek mevcut değildi.
Bu ‘Yeniden İyonlaşma Dönemi’ sayesinde, Büyük Patlama’dan yaklaşık bir milyar yıl sonra, ışık bir defa daha hiçbir pürüz olmaksızın parlayabildi.
Doğal olarak, Evren’in bu sisli devirde geçen gençliğine ait daha fazla bilgiye ulaşmak, Kozmik Şafak bulutlarında birinci yıldızların nasıl yaratıldığını, galaksilerin nasıl bir ortaya geldiğini, muhteşem kütleli kara deliklerin birinci yüz milyonlarca yıllık varoluşta nasıl bu kadar çabuk meydana gelebildiğini öğrenmek istiyoruz. Bu uzak ve sisli vakit dilimini gözlemlemek, Webb’in uğruna tasarlandığı öncelikli vazifelerden biri.
Webb, şu ana dek uzaya gönderilen rastgele bir teleskobun sahip olduğu en yüksek çözünürlükle yakın kızılötesi ve kızılötesi ışığı görebiliyor. O, çok seviyede kırmızıya kayan galaksileri saptamada kusursuz biçimde çalışacak formda tasarlandı; bu sayede kozmologlar en sonunda Kozmik Şafak’ta olmasa bile, en azından Yine İyonlaşma esnasında neler olup bittiğine detaylı biçimde göz atabilirler.
İLK GALAKSİ DEĞİLSE BİLE BİRİNCİLERDEN BİRİ
Donnan ve meslektaşlarının aktardığı kadarıyla, CEERS-93316, Büyük Patlama’dan sonraki birinci galaksilerden birine en azından ziyadesiyle yakın olmalı. Araştırma takımı, bu cılız ve kırmızı parıltı kelam konusu olduğunda başka beklenen açıklamaları bir kenara bıraktı ve yaptıkları incelemeler, galaksi adayı dahilindeki yıldız oluşumunun Büyük Patlama’dan 120 ilâ 220 milyon yıl sonra başlamış olması gerektiğini ortaya koyuyor.
Bununla birlikte, gök cisminin kimliğini doğrulamak için takip eden spektroskopik müşahedelerin yapılması gerekecek. Bu müşahedeler, umarım kırmızıya kaymayı doğrular; akabinde, cisim daha da detaylı bir araştırmanın objesi haline gelebilir ve erken Evren’deki cisimleri bahis alan bir nüfus sayımının gerçekleştirilmesine yardım edebilir.
Şayet CEERS-93316 bir galaksi ise, büyük ihtimalle ‘Şu ana Kadarki En Uzak Galaksi’ tahtında uzun mühlet oturmayacak. CEERS-93316’nın rekor seviyede uzak bir galaksi olmadığı ortaya çıksa dahi, Webb’in bir cismi tespit etmesi için uzun müddet beklemek zorunda kalmayacak olmamız çok güzel bir ihtimal.
Bize o loş, kırmızı ve uzak hazineleri getir Webb. Daha fazla bekleyemeyiz. Araştırma, Kraliyet Astronomi Derneği’nin Aylık Bildirimler mecmuasına sunuldu ve Arxiv isimli sitede yayınlandı.
Kaynak: Science Alert
Çeviren: Tarkan Tufan