Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Dünya çapında bir yıl boyunca tuvalet kağıdı üretmek için kaç tane ağacın kesildiğini hiç düşündünüz mü? Tamı tamına 15 milyon ağaç sırf tuvalet kağıdı üretilmek için kesiliyor. Gezegenimizi korumak için daha sürdürülebilir tahliller bulmaya gereksinimimiz olduğu ise bir gerçek. Bazıları sürdürülebilir tahlilleri uğraştırıcı bulurken bazıları bu zahmetin sonunda her şeye kıymet olduğunu düşünüyor. Doğu Kenya’nın Meru kasabasında yaşayan şahıslar de bu zahmetin her şeye paha olduğunu düşünüyor ve tuvalet kağıdı üretmek için ağaç kesmek yerine ağaç büyütüyor. Meru sakini Benjamin Mutembei’ya ailesinden miras kalan bu gelenek duyanlara ilham veriyor.
DEDESİNİN GELENEĞİNİ DEVAM ETTİRDİ
Doğu Kenya’daki Meru kasabasında yaşayan Benjamin Mutembei kendisine büyükbabasından kalan bir geleneği 1985 yılından beri devam ettiriyor. Plectranthus barbatus bitkisinin yetiştiricisi olan Mutembei, bu bitkiyi yiyecek için değil tuvalet kağıdı için üretiyor. Üstelik 2 metreye yakın uzunluğu olan plectranthus barbatus bitkisinin yaprakları konutlarımızdaki tuvalet kağıdı yapraklarının boyutuyla birebir. Limon ve naneyi andıran bir kokuya sahip olan bu bitki, tropikal sıcaklıkları seviyor ve tüylerle kaplı yumuşacık bir dokusu var.
Bu bitki Brezilya’da ‘Boldo’, Kenya’nın kimi bölgelerinde ‘Kikuyu’ olarak anılıyor. Bitkinin tuvalet kağıdı olarak kullanımının yüzyıllar öncesine dayandığı söylense de bahisle ilgili rastgele bir ispat yok. Buna ek olarak bitkinin birçok kültürde çeşitli doğal ilaçların üretiminde kullanıldığı bilinenler ortasında. Üstelik plectranthus barbatus bitkisinin yaprakları hiçbir süreç görmeden tuvalet kağıdı olarak kullanılıyor. Sadece bu ağaca sahip olmanız ve yapraklarını aşikâr bir olgunluk düzeyine geldikten sonra koparıp kullanmanız kâfi. Ağacı büyütüp bakımını yapmak dışında diğer hiçbir süreç uygulamayan Benjamin Mutembei’nin ailesi ve komşuları onun topladığı yaprakları severek kullanıyor ve etrafına de tavsiye ediyor.
Endüstriyel tuvalet kağıdına bir alternatif olarak ortaya atılmış doğal tuvalet kağıdı kullanıcılarının sayısı tam olarak bilinmese de bitkinin Afrika’nın çeşitli bölgelerinde yaygın olarak yetiştirilebilmesi ve kolay kolay erişilebilmesi birçok kırsal alana yayılmasına neden oldu. Mutembei’nin yetiştirdiği bitki, Kenya’da tuvalet kağıdı yerine uygun maliyetli bir alternatif sağladı.
Benjamin Mutembei’nin büyük babasından kalan geleneği devam ettirmesi ve etrafına yayması Kenya Ulusal Müzesi’nde klâsik bitkiler konusunda uzmanlaşmış bir bitki uzmanı olan Martin Odhiambo’nun da ilgisini çekti. Odhiambo bu uygulamayı yakından takip etti ve tuvalet kağıdı için ağaç kesmenin etrafa olan tesirine ait tahlilin çoktan bulunmuş olması gerektiğine vurgu yaptı. Odhiambo, “Plectranthus barbatus yapraklarının endüstriyel tuvalet kağıdı karelerine benzeri büyüklükte olmasının, çağdaş sifonlu tuvaletlerde kullanılmaya yahut latrinlerde kompost haline getirilmeye uygun olabilir” dedi.
TUVALET KAĞIDINA YENİ BİR ALTERNATİF GETİRDİ
Mutembei’nin tuvalet kağıdına getirdiği alternatifi epeyce beğenen Odhiambo, Nairobi’deki Kenya Ulusal Müzesi’nde Plectranthus barbatus’un kullanımları hakkındaki konferanslar düzenliyor ve gelen ziyaretçilere botanik bahçesinden fideler satıyor. Gelen iştirakçilerin bitkinin nasıl kullanılacağını öğrenmek konusunda istekli olduklarını ve kasabalarına götürmek için fide almak istediklerini söylüyor.
Üstelik tuvalet kağıdına bir alternatif olarak görülen bu yaprakların nâmı, Kenya içerisinde sonlu kalmamış. ABD’nin Florida eyaletinde sürdürülebilir ömrü savunan kâr maksadı gütmeyen bir kuruluşun yöneticisi olan etraf aktivisti Robin Greenfield, beş yıldır plectranthus barbatus yapraklarını inceliyor ve tıpkı Meru kasabası sakinleri üzere o da bu yaprakları kullanıyor.
Çevre aktivisti Robin Greenfield
Greenfield, ‘Kendi tuvalet kağıdınızı yetiştirin’ sloganıyla hazırladığı bir kampanya yürütüyor ve Florida’da Plectranthus barbatus bitkisi yetiştiriyor. İnsanları kendi tuvalet kağıtlarını yetiştirmeye teşvik eden Greenfield şimdiye kadar yüzlerce şahsa bu ağacın yapraklarını tuvalet kağıdı yerine kullanma konusunda alışkanlık kazandırdığını söylüyor.
TÜM DÜNYAYA YAYILABİLİR Mİ?
Peki, plectranthus barbatus yapraklarının Kenya’dan Florida’ya uzanan seyahati dünyanın öteki yerlerine de ulaşabilir mi, bu bitkinin daha yaygın olarak kullanılması ne kadar gerçekçi? Uzmanlar, bu bitki yapraklarının endüstriyel tuvalet kağıtlarının yerini alıp alamayacağı konusunda hâlâ araştırmalarına devam ediyor. Plectranthus barbatus yapraklarından haberdar olan tuvalet kağıdı üretici devleri her ne kadar hammaddelerini ağaç keserek değil kağıt dönüştürerek elde etmeyi düşünseler de yeniden de tam manasıyla plectranthus barbatus kadar sağlıklı olacak mı bilinmiyor.
2023 yılında yapılan bir araştırmaya nazaran dünya genelinde her gün yaklaşık 27 bin ağaç tuvalet kağıdı üretmek için kesiliyor. Bu da yılda yaklaşık 15 milyon ağacın kesildiği manasına geliyor.