Türkiye’de bir birinci, 5 km derinlikte 8 adet bulundu! Püskürme ihtimali gündemde…
Türkiye’nin en genç volkanlarının yer aldığı Manisa’nın Kula ilçesinde yer kabuğunun farklı derinliklerinde 8 magma odası keşfeden bilim insanları, yüzeye yakın olan en büyük magma odasının zelzele üzere etkenlerle püskürme riskinin bulunduğunu belirledi.
Antik periyot tarihçisi Strabon’un “Geographika” isimli kitabında “Katakekaumene” (Yanık Ülke) olarak bahsettiği Kula-Salihli Jeoparkı, tarihi mirası, doğal hoşlukları ve kaplıcalarıyla tanınıyor.
Türkiye’nin UNESCO tescilli tek jeoparkı olan alan, volkanik zirveleri, kızgın lavların akarak oluşturduğu “kaya denizi” ile bilim insanları için de doğal bir laboratuvar olma özelliğini taşıyor.
Bölgede TÜBİTAK takviyeli proje kapsamında araştırma yapan Eskişehir Osmangazi Üniversitesi’nin yürütücülüğünde, Ankara Üniversitesi, Eskişehir Teknik Üniversitesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Kocaeli Üniversitesi’nden 12 bilim insanı, belirledikleri alanlara özel tasarım 15 “sismometre” yerleştirdi.
Ulusal Zelzele Müşahede Merkezi istasyonlarından da faydalanan araştırma grubu, yerin 5 ila 30 kilometre altında akışkan ve ergimiş kayaçlar olarak da bilinen 8 magma odası bulunduğunu tespit etti.
Magma odalarından en büyüğü ise yeryüzüne yaklaşık 5 kilometre derinliğe kadar uzanmasıyla dikkati çekiyor. Bilim insanları, jeolojik olarak yüzeye yakın sayılabilecek bir arada yer alan magma odasının, yer kabuğundaki hareketler ya da sarsıntılardan etkilenerek püskürme riski taşıdığını ve magma odasını harekete geçirebileceğini pahalandırıyor.
GENİŞLİĞİ 30 KİLOMETREYE ULAŞAN MAGMA ODALARI
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi ve proje yürütücüsü Prof. Dr. Özgür Karaoğlu, AA muhabirine, 3,5 yıl boyunca özel tasarım sismometrelerle Kula başta olmak üzere, Demirci, Selendi, Salihli, Alaşehir ve İzmir’in Kiraz ilçesini kapsayan yaklaşık 10 bin kilometrekarelik alanı incelediklerini söyledi.
Jeoloji ve jeofizik alanında uzman bilim insanlarıyla çalıştıklarını vurgulayan Prof. Dr. Karaoğlu, şu bilgileri verdi:
“Bu TÜBİTAK projesi farklı jeofiziksel formüllerle kelam konusu magma odalarının belirlenmesi açısından Türkiye’de birinci, dünyada sayılı çalışmalar ortasındadır. Çalışmalar sonucunda burada pek çok magma odasının varlığını tespit ettik. Şu anki sonuçlarımıza nazaran 8 adet irili ufaklı magma odası var. Bunlar kimisi 5-6 kilometre boyutlarında kimisi 30 kilometreye kadar ulaşan magma odaları mevcut. Bu magma odaları yüklü olarak yüzeyden 15 kilometre derinlikte bulunuyor, 30 kilometre derinliğe kadar bu magma odalarını izliyoruz. Lakin bilhassa bu bölgedeki jeotermal sistemi de ısıttığını düşündüğümüz bir magma kütlesi var. Bu büyük magma kütlesinin yüzeye 5 kilometre derinlikten üste hakikat yükseldiğini, sokulduğunu tespit etmiş durumdayız.”
EN SON 4 BİN 700 YIL EVVEL PÜSKÜRMÜŞ
Bölgenin yaklaşık 2 milyon yıldır aktivitesi bilinen volkanik bir alan olduğunu, pek çok volkanik koni ve lav kalıntılarına konut sahipliği yaptığını aktaran Karaoğlu, bölgedeki en son volkanik aktivitenin ise günümüzden 4 bin 700 yıl evvel gerçekleştiğinin bilindiğini aktardı.
“Tespit ettiğimiz magma odalarının duruşu, konumları, dizilişi, yüzeye yakınlıkları değerlendirildiğinde bunların yine faaliyete geçmesi ve püskürmesi mümkün görünmektedir.” diyen Karaoğlu, bölgede etkin fayların da olduğunu, zelzelelerin magmayı tetikleyebileceğini, volkanik faaliyetleri başlatma riski bulunduğunu kaydetti.
Karaoğlu, şöyle konuştu:
“Alaşehir grabeninde hudut fayları var, öteki etkin faylar da var. Bölge kuzey güney tarafında gerilmeye maruz kalıyor. Yer kabuğunu deforme eden öbür etkin fay sistemleri de bulunmakta. Bundan ötürü bu magma kütlelerinden yüzeye yakın olanların, tekrar aktivite göstermesi mümkün görünüyor. Bundan sonraki süreçte de bu aktivite ve sarsıntılar devam ettikçe, kabuktaki bu yırtılmalar devam ettikçe -ki o denli gözüküyor- 5 kilometre derinliğe kadar sokulan magma kütlesinin bir formda yüzeye yaklaşması ve püskürmesi çok muhtemel görünüyor.”
“NİTELİK MANASINDA TAHMİNEN DE TÜRKİYE’DE BİR İLK”
Proje takımında yer alan Ankara Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği Bölümü Başkanı ve Deprem Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Bülent Kaypak da bölgeye süreksiz yerleştirdikleri sismometrelerden gelen datalarla AFAD ve Kandilli Rasathanesi’nin sarsıntı müşahede merkezi istasyonlarından alınan yer hareketlerini gözlemlediklerini söyledi.
Bu alanda 3 bine yakın küçük sarsıntı tespit ettiklerini, bunları kullanarak magma odalarının yer altındaki tomografik kesitini oluşturduklarını lisana getiren Kaypak, “Tıpta kullanılan beyin tomografisi, MR üzere tekniklere misal biçimde biz de yerin altını sarsıntı bilgileri ile görüntüledik. Çok düzgün sonuçlar tespit ettik. Magma odalarının yerleri, büyüklükleri ve derinlikleri konusunda değerli bilgilere sahip olduk.” dedi.
Çalışmalarının bilimsel ve ekonomik istikametten kıymetli yararları olacağını, en başta jeotermal araştırmalara rehberlik yapabileceğine işaret eden Prof. Dr. Kaypak, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Bu çalışma nitelik manasında tahminen de Türkiye’de bir birinci. Volkanik manada çalışmalar yapılıyor lakin jeofizik ve jeoloji manasında, farklı formüllerin kullanıldığı değerli bir çalışma oldu. Bu kapsamda biz yerin derinliklerini görüntülemeye başardık. Burada en kıymetli şeylerden bir tanesi magma odalarının yerinin belirlenmesiydi ve bunu ortaya çıkardık. Bunun bilimsel dünyaya çok büyük katkısı olacak. Ayrıyeten orta ve uzun vadede ekonomik katkıları da bulunmaktadır. Örneğin jeotermal çalışmalara ait değerli bilgiler sunacaktır.”
