Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Son yıllarda hayatımıza giren başta koronavirüs olmak üzere birçok virüs çeşidi bizlere grip, soğuk algınlığı üzere hastalıkları unutturdu. Fakat kolay olarak yorumlanan bir gribin bedende yarattığı enfeksiyon hiç de hafife alınacak cinsten değil. Öyle ki uzmanlar tarafından yapılan araştırmalara nazaran enfeksiyon ileriki yaşlarda demans üzere nörolojik hastalıklara taban hazırlıyor ve bedende sinsice ilerliyor. Dünyaca ünlü müzisyen Clive Wearing’in öyküsü ise tam da bu araştırmaya örnek olabilecek cinsten. Kaptığı bir enfeksiyon yüzünden 7 saniyede bir hafızası sıfırlanan Wearing’in öyküsünü ve enfeksiyonun beyinde ne üzere hasarlar bıraktığını daha yakından anlamaya gereksinimimiz var. Peki hâlâ vakit varken enfeksiyondan nasıl kurtulmalı ve beyin sıhhatimizi nasıl canlı tutmalıyız? Uzmanına sorduk.
BEYNİNDE YENİ ANILARA YER YOK
11 Mayıs 1938 yılında İngiltere’de dünyaya gelen Clive Wearing, başarılı bir müzisyendi. Kariyeri müzik üzerine şekillenen ve adeta müzikle yaşayan Wearing’in güçlü hafızası yeteneklerini besliyordu. Ama ne yazık ki takvimler 27 Mart 1985 yılını gösterirken Wearing, merkezi hudut sistemine saldıran bir herpes simpleks virüsü olan herpesviral ensefalit hastalığına yakalandı. Enfeksiyon sonucunda ünlü müzisyenin beyninde, bilhassa hipokampusta (beynin hafızadan sorumlu bölümü) hasar ortaya çıktı. Bir çeşit hafıza kaybı olan kronik anterograt ve retrograt amnezi geçirdi. Bu şu manaya geliyordu: Wearing artık eski anılarını kaybetmiş ve yeni anılar oluşturması için beyni gereken yetenekten mahrum kalmıştı.
Clive Wearing ve eşi Deborah Wearing
Ünlü müzisyenin yaşadığı bu durum onun her 7 saniyede bir her şeyi unutması manasına geliyordu. ‘Böyle bir hayatın ne derece mümkün olabileceğini’ düşündürten bu durum onun için epeyce zorlayıcıydı. Birkaç saniyede bir, geçmişi sıfırlanıyordu ve 7 saniyede bir hayata güya tekrar başlıyordu. Kim olduğunu, nerede olduğunu ve ne yapması gerektiğini daima unutuyordu. Yaşadığı bu durum müzik hayatını da derinden sarsmıştı lakin mesleğine devam edebilecek seviyede etkilenmemişti. Clive Wearing’in yakalandığı enfeksiyonun beynine verdiği hasar kalıcı olduğundan bu durumun tedavisi de mümkün değildi. Ancak Wearing’i araştıran uzmanlar onun üzerinde yaptığı çalışmalarla bilim dünyasını aydınlattı.
Bir günde binlerce defa hayata tekrar başlayan ünlü müzisyen ömrüne bu halde devam etti ve ondan geriye hafızasını canlı tutmak ile hatırladığı şeyi tekrar unutmamak ismine aldığı notlar kaldı. Müzisyen Clive Wearing’in yaşadıkları üzerinden enfeksiyon ve beyin bağı daha yakından anlamaya gereksinimimiz var. Son yıllarda yapılan araştırmalar kolay olarak görülen, geçti sanılan lakin bedene yerleşen enfeksiyonun yaşlılık hastalığı olarak bilinen demansa olan tesiri üzerine odaklanıyor.
Clive Wearing’in günlük notları
Nature Aging mecmuasında yayınlanan yeni bir çalışmada, grip, uçuk ve teneffüs yolu enfeksiyonları da dahil olmak üzere önemli enfeksiyonların, beyin atrofisinin hızlanması ve yıllar sonra demans riskinin artmasıyla ilişkili olduğuna dair deliller ortaya koydu.
BİNLERCE KİŞİ ÜZERİNDE ÇALIŞMALAR YAPILDI
Ulusal Yaşlanma Enstitüsü’nde Nörodejeneratif Hastalıkların Multimodal Görüntüleme Ünitesi’nin yöneticisi ve araştırmacı Keenan Walker, “Enfeksiyonların birtakım beşerler için beyin sıhhatini etkileyebileceği fikri, bilhassa de kendileri de enfeksiyon geçirmiş olanlar için hiç de akla yatkın değildi” diyerek küçük enfeksiyonların bile düşünme ve davranma biçimimizi değiştirebileceğine dikkat çekti.
Walker ve meslektaşları, Amerika Birleşik Devletleri’nde insan yaşlanması üzerine yapılan en uzun soluklu çalışmalardan biri olan Baltimore Boylamsal Yaşlanma Çalışması’ndan elde edilen bilgileri yorumladılar. 2009 yılından bugüne dek enfeksiyon hikayesi olan yahut olmayan 982 bilişsel olarak olağan yetişkinde beyin hacminin nasıl değiştiğini incelediler. İştirakçilerin yaklaşık yüzde 43’ünün enfeksiyon geçmişi yoktu. İncelenen 15 enfeksiyon çeşidinden altısı (grip, uçuk, teneffüs yolu enfeksiyonları ve cilt enfeksiyonları dahil) beyin hacminde hızlandırılmış kayıpla ilişkilendirildi. Beyin atrofisi, bilhassa hafıza için kıymetli olan ve Alzheimer hastalığına karışan hipokampusu içeren bir alan olan temporal lobda epeyce besbelliydi.
Araştırmacıların 495 bin 896 denekten oluşan Birleşik Krallık Biobank dataları ve 273 bin 132 denekten oluşan Finlandiya bilgileri üzerinde yaptıkları tahlillere nazaran, beyin atrofisi ile bağlantılı bu enfeksiyonların birçok demans için risk faktörü olarak yorumlanıyordu. Enfeksiyonun uzun yıllar sonra Alzheimer hastalığı riskine yer hazırladığı bulundu. Alzheimer hastalığından sonra en yaygın ikinci demans teşhisi olan vasküler demans için ise bu risk daha da yüksekti.
‘İLK 48 SAATTE MÜDAHALE ÇOK ÖNEMLİ’
Peki, araştırmaların ortaya koyduğu enfeksiyon ve demans ortasındaki alaka nasıl yorumlanmalı?’ Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Lütfü Hanoğlu, “Herpesvira ensefaliti (insan merkezî hudut sisteminin viral bir enfeksiyonu) bilhassa seçici olarak beynin bellek ile alakalı temporal lob bölgelerini hasarlar. Bu nedenle hastalıktan sonra anterograde amnezi denilen ve yeni şuurlu hafızanın oluşturulamadığı sekeller (doku bozuklukları) meydana gelir” diyerek açıkladı.
Prof. Dr. Hanoğlu, enfeksiyon durumunda erken teşhis ve semptomların başlamasından sonraki birinci 48 saat içinde başlanan antiviral tedavinin hayat kurtarabildiğini ve doku bozulmalarını azalttığını söyledi. Bu nedenle baş ağrısı, ateş, şuur bulanıklığı ve sara nöbeti üzere bulgularda süratle sıhhat kurumuna başvurmak gerektiğinin altını çizdi.
Enfeksiyonun ağır bir vefat ve sakatlık riski taşıdığını ileten Prof. Dr. Hanoğlu tedavi edilmeyen hastaların yaklaşık yüzde 70’inin mevtle sonuçlandığını, tedavi edildiğinde ise hastaların üçte birinde hâlâ ölümcül olup hayatta kalanların yarısından fazlasında önemli ve kalıcı nörolojik hasara yol açtığını belirtti. Tedavi edilen hastaların ise lakin yüzde 20’sinin küçük hasarla güzelleştiği bilgisini verdi.
‘MÜZİĞİ UNUTMAMASININ BİR SEBEBİ VARDI’
Clive Wearing’e olayıyla ilgili değerlenmede bulunan Prof. Dr. Hanoğlu, “Herpes viral ensefaliti olaylarının yüzde 95’inde etken ‘HSV tip–1’ yani uçuk virüsüdür. Lakin bu her vakit direkt bir enfeksiyon halinde değildir. Vücuda ağız/boğaz mukozası ya da konjonktiva (gözün beyaz bölümü) ve hasarlanmış deriden giren virüsler enfeksiyonlara neden olur. Fakat virüsün ensefalit yapacak biçimde nasıl aktive olduğu bilinmiyor ve bu durum yılda 500 binde 1 oranında görülüyor” dedi.
Clive Wearing’in her şeyi unutmasına karşın ailesini ve müzik bilgisini unutmama durumu çeşitli araştırmalara husus oldu ve bugün hala konuşuluyor. Prof. Dr. Lütfü Hanoğlu bu durumu şöyle kıymetlendirdi:
“İnsan beyni hafızanın farklı biçimlerini farklı beyin bölgelerinde işler. Günümüz çalışmaları uzun vadeli belleğin açık/bilinçli ve örtük/bilinçsiz olmak üzere iki temel tipi olduğunu gösteriyor. Müzikle ilgili hafıza birkaç farklı (motor, duygusal vb.) örtük bellekle bağlıdır. Herpes ensefaliti hasarlanan temporal loblar ise yalnızca açık/bilinçli hafızayı hasarladığı için yeni şeyleri şuurlu olarak öğrenemez ve hatırlayamaz.”